Powstanie styczniowe i krach polskiego kapitalizmu

Żyjemy w kraju, w którym uważa się, że Juliusz Słowacki był poetą. To trochę przeinaczenie. Poetą to on bywał bardziej w ramach hobby. Z pewnością bardzo lubił pisanie, ale tak naprawdę Słowacki był inwestorem, a do tego też  maklerem. Pracował na giełdzie w Paryżu. Dzięki sukcesom inwestycyjnym na giełdzie był w stanie samodzielnie finansować wydawanie swoich dzieł. Bardzo ciekawa historia. Moim prywatnym zdaniem ciekawsza niż jego dzieła literackie. I tak jest ze sporą częścią polskiej historii. Ktoś wykasował z niej wątki ekonomiczne.


A takie na przykład powstanie styczniowe - miało bardzo poważne konsekwencje ekonomiczne.  Akurat wczoraj czytałem świetny tekst Martina Wolfa z FT, w którym wspomina się że z trzech rewolucji technologicznych, które przeszła ludzkość ( 1750-1830 - maszyna parowa, koleje, 1870-1900 - elektryczność, wodociągi, medycyna, 1950-2000 komputery, półprzewodniki) najważniejsza była ta druga. Wynalezienie maszyny parowej i transport kolejowy miały ogromny wpływ na rozwój kapitalizmu, ale zwykli ludzie nadal żyli raczej w brudzie. Dopiero elektryczność, kanalizacja, wodociągi sprawiły, że ludzka codzienność zmieniła się nie do poznania. Świat wszedł w tę fazę rozwoju w jakieś 10 lat po powstaniu styczniowym. Na terenie zaboru rosyjskiego oczywiście było to prawie niemożliwe. Ten dystans, który do dzisiaj musimy nadrabiać w stosunku do Zachodu, straciliśmy nie tylko w czasach PRL, ale także właśnie pod koniec XIX wieku, moim zdaniem w dużym stopniu właśnie dzięki powstaniu styczniowemu i jego klęsce.

Powstanie styczniowe oznaczało kompletną ruinę finansową dla kraju. Załamał się cały system kredytowy. Po powstaniu Rosja skonfiskowała 1500 majątków ziemskich, należących do powstańców. Cała masa ludzi musiała uciekać, pozostawiając swoje gospodarstwa. Bardzo często był to majątek kupiony na kredyt. Oczywiście po powstaniu nikt tych kredytów już nie spłacał. Banki musiały wystawiać majątki na licytacje, ale nie było na nie żadnego popytu. W efekcie po pierwsze banki musiały wstrzymać jakąkolwiek politykę kredytową, więc kredyt zanikł, a po drugie wartość nieruchomości w całym zaborze rosyjskim drastycznie spadła. Poza nieruchomościami nie było wtedy zbyt dużo innych form lokowania kapitału, Polski raczkujący dopiero kapitalizm został więc rozłożony na łopatki. To moim zdaniem główna przyczyna widocznego do dziś podziału na Polskę A i Polskę B. Kapitał polski przestał istnieć, albo uciekł, dla kapitału zachodniego inwestowanie w zaborze rosyjskim po 1864 oznaczało podobny poziom ryzyka co dzisiaj inwestowanie w Czeczenii. Państwo rosyjskie też nie było wtedy jakoś superbogate. Aby móc sfinansować budowę linii kolejowej Warszawa - Brześć (pozwalającej na połączenie z Moskwą i Kijowem) Rosja w 1864 musiała ułaskawić Leopolda Kronenberga - najbogatszego Polaka, milionera który musiał uciekać przez powstanie - aby z pomocą jego kapitału rozpocząć inwestycję.

Swoją drogą z Kronenbergiem (założycielem notowanego na GPW Banku Handlowego) i kolejami wiąże się świetna historia z 1873. Kronenberg wtedy założył spółkę, która miała budować połączenie kolejowe Warszawa - Gdańsk (te przez Mławę, Działdowo, istniejące do dzisiaj). Spółka aby zdobyć kapitał emitowała akcje w ofercie publicznej. Akcji tych było 41500. Zapisano się na 7,225 mln. Czyli na 174 razy więcej. To prawdopodobnie największa nadsubskrybcja w historii inwestycji w Polsce (czy też na ziemiach polskich). Podobno w zapisy zaangażowano tyle pieniędzy, że na kilka dni zamarł rynek finansowy w całej Rosji. Po prostu wszystko co było dostępne, włożono w te akcje i czekano na zwrot nadsubskrybcji. Niestety ofertę prowadzono w Moskwie i Petersburgu, w Warszawie jej nie prowadzono. Pewnie dlatego, że było to 10 lat po powstaniu i nie było tu odpowiednio dużych instytucji, które mogłyby to zorganizować. Możliwe, że popyt na te akcje w 1873 nie byłby aż tak duży, gdyby istniały inne możliwości inwestycyjne dla naprawdę dużego kapitału. Ale ich nie było, przez katastrofę 1863 na rynku nieruchomości i rynku bankowym. Warszawa została ze sklepikami i Wokulskimi. Duży kapitał który zaczynał być widoczny i aktywny w okolicach 1860 popłynął gdzie indziej, pech chciał, że akurat tuż przed kluczową dla rozwoju Europy drugą rewolucją technologiczną.

Niestety w Polsce w szkołach uczą o Mierosławskim, czy Langiewiczu, a o Kronenbergu chyba zdecydowanie mniej, jeśli w ogóle. Nie wspominając nawet o tym, czym naprawdę zajmował się Słowacki :)

Dane dotyczące działalności Kronenberga i sytuacji ekonomicznej po powstaniu styczniowym wziąłem z książki Finansjera Warszawska 1870-1925 Ignotusa.